Zajrzyj do wnętrza kurhanu. Wprowadzenie.

Cmentarzysko kurhanowe kultury kurhanów zachodniobałtyjskich w Bukwałdzie

   Około połowy pierwszego tysiąclecia przed Chrystusem w południowo-wschodniej strefie nadbałtyckiej następuje wyraźna zmiana kulturowa. Zanikają osiedla i związane z nimi cmentarzyska grupy warmińsko-mazurskiej kultury łużyckiej, a na ich miejsce pojawia się nowa jednostka kulturowa charakteryzująca się odmiennymi zwyczajami sepulkralnymi, typem osadnictwa oraz – co szczególnie charakterystyczne - formami naczyń ceramicznych. W roku 1970 polska uczona – prof. Łucja Okulicz wydzieliła tę jednostkę kulturową i określiła ją – od charakterystycznej formy pochówków – kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich (kkz-b). 

  Blog ten poświęcamy prezentacji problematyki tej kultury archeologicznej identyfikowanej dość często z wymienianymi przez Publiusza Korneliusza Tacyta w napisanym koło 98 roku dziele: De origine et situ Germanorum (O pochodzeniu i kraju Germanów) Estami (Aestii). Trzeba od razu powiedzieć, że w momencie powstania dzieła Tacyta kultura kurhanów zachodniobałtyjskich w zasadzie już przestała funkcjonować (została zastąpiona przez dwie inne jednostki archeologiczne, identyfikowane z Estami i - wymienionymi przez Ptoelmeusza w II w n.e. Galindami (Galindoi) - kulturę Dollkeim-Kovrovo - na Sambii, w Natangii  i w Nadrowii oraz kulturę bogaczewską na Mazurach. Zatem Tacytowi Estowie to raczej następcy kultury kurhanów zachodniobałtyjskich niż jej pełnoprawni mieszkańcy. Hipotezą (aczkolwiek dość mocno ugruntowaną) jest również określenie tej kultury archeologicznej jako "bałtyjskiej". Problem bowiem w tym, że nie potrafimy wskazać jednoznacznych wyznaczników owej "bałtyjskości". Zatem określenie jednostki archeologicznej, którą posługujemy się na określenie pewnego powtarzalnego na pewnym terenie zespołu dystynktywnych wobec innych zjawisk tego rodzaju cech jest określeniem nader umownym. 

   Mając na uwadze te wszystkie zastrzeżenia postaramy się jednak coś niecoś o tej kulturze opowiedzieć. Ale przede wszystkim blog ten poświęcony jest jednemu z fenomenów tej kultury - cmentarzysku kurhanowemu położonemu na północny wschód od wsi Barkweda i na wschód od wsi Bukwałd - w niezwykłej urody kompleksie leśnym porośniętym pięknym bukowym lasem. Do kultury kurhanów zachodniobałtyjskich będziemy jeszcze wielokrotnie wracać na tym blogu. Teraz chcemy przedstawić naszego głównego bohatera.

Cmentarzysko kurhanowe w Bukwałdzie (b. Gross Buchwalde) stan. I, kurhan III, gm. Dywity, pow. olsztyński

 Nekropola z VII – IV w. przed Chr. zarejestrowana została w październiku 1872 roku w związku z planowaną budową linii kolejowej z Olsztyna do Braniewa. Przekaz ten odnotowany został w korespondencji z 16 grudnia 1884 roku. zachowanej w Archiwum Prusii w Museum für Vor- und Frühgeschichte w Berlinie.

              Dwa kurhany wchodzące w obręb tej nekropoli zostały naruszone w latach 1878-79 podczas budowy linii kolejowej. W roku 1879 pięć grobowców rozkopał z ramienia Towarzystwa Fizykalno-Ekonomicznego w Królewcu Karl Heinrich Lohmeier (1832-1909), profesor historii uniwersytetu w Królewcu.

              Kurhan nr III lustrowany był 13 maja 1969 roku przez Włodzimierę Ziemlińską-Odojową, Marię Mączkowską oraz Bożenę Wilk z MWiM w Olsztynie. W trakcie tych penetracji stary (urodzony w 1895 r.) Warmiak Antoni Mondroch udzielił informacji, że w kurhanie III Niemcy zdeponowali resztki zawartości zabytkowej z dwóch kurhanów zniszczonych podczas budowy linii kolejowej.

              W wyniku badań powierzchniowo weryfikacyjnych realizowanych kilkukrotnie w ostatnim 25-leciu ustalono, że nekropola w Bukwałdzie jest największym pod względem terytorialnym cmentarzyskiem kultury kurhanów zachodniobałtyjskich na Pojezierzu Olsztyńskim i zawiera zarazem największą liczbę grobowców, natomiast kurhan nr III jest największym z dotąd zarejestrowanych kurhanów na tym pojezierzu. 

Dzięki nowoczesnym technologiom cyfrowego odwzorowania terenu możemy Państwu przedstawić rozlokowanie skupiska grobowców badanego przez nas w roku 2016 w ramach projektu: Zajrzyj do wnętrza kurhanu. Rewitalizacja grobowca z wczesnej epoki żelaza na Szlaku Kopernikowskim - zrealizowanego dzięki wsparciu finansowemu Samorządu Województwa Warmińsko-Mazurskiego oraz Gminy Dywity. 

Niniejszy blog nawiązuje i będzie kontynuacją subiektywnego dziennika badań prowadzonego przez Bogdana Radzickiego w trakcie trwania ekspedycji archeologicznej na profilu facebook Towarzystwa Naukowego Pruthenia. Jego popularność skłoniła nas do przygotowania trochę szerszego i bardziej profesjonalnego projektu. 

Nie możemy obiecać że wpisy będą się pojawiały systematycznie. Będą się pojawiały tak jak będzie nam przybywać materiałów i analiz. 

Spróbujemy przenieść na bloga zapis subiektywnego dziennika badań i towarzyszącą mu dokumentację fotograficzną. 

W tej chwili trwają prace rekonstrukcyjne odkrytej w kurhanie ceramiki. Już wiemy na pewno, że na tej podstawie będziemy mogli zrobić wierne rekonstrukcje przynajmniej kilku urn i naczyń towarzyszących. W jednej z takich zrekonstruowanych urn złożymy w kurhanie po jego całkowitym przebadaniu pozbierane z hałd fragmenty przepalonych kości osób tam pochowanych przed prawie XXV wiekami. Przygotowujemy również oczywiście kolejny sezon badawczy na kurhanie a być może również na domniemanej osadzie.

Pozostaje nam zaprosić Państwa do śledzenia naszej strony i życzyć pasjonującej lektury.

Mirosław J. Hoffmann & Bogdan Radzicki